KİŞİ SONSUZLUĞUNDA TƏKMİLİ MÜAYİNƏ VƏ MÜALİCƏ ÜSULLARI

KİŞİ SONSUZLUĞUNUN SƏBƏBƏLƏRİ NƏDİR?

Sonsuzluq orta hesabla hər 6-7 cütlükdən birində aşkar edilir. Bu cütlükərin təxminən yarısında kişi sonsuzluğa səbəb olur. Varikosel kişi sonsuzluğunun ən çox müəyyən edilmiş səbəbi hesab olunur. Uşaqlıqdan başlayaraq sonsuzluğa səbəb ola biləcək faktorları sadalasaq; Enməmiş xayalar, parotit əgər xayalarıtutursa, genetik ,səbəblər xromosom və ya sperma istehsalından məsul genlərdəki çatışmazlıqlar ola bilər. Hormonal səbəblər sperma istehsalında birbaşa təsirli olan maddələrin çatışmazlığı və ya nəzarətsiz qəbulu ilə bağlı ola bilər.

Diabet və böyrək çatışmazlığı kimi xroniki xəstəliklər. Əlverişsiz ekoloji şərait, siqaret, alkoqol, narkotik maddələrdən istifadə, yüksək temperatura və ya radiasiyaya məruz qalma, müxtəlif xəstəliklər üçün istifadə olunan dərmanlar, xərçəng dərmanları nəticəsində kişi sonsuzluğunun artması müşahidə olunur. İnfeksiyalar da əhəmiyyətli sağlamlıq və sosial problemlər ola bilər,testis infeksiyaları funksional strukturlara mənfitəsir göstərə bilər və cinsi yolla keçən xəstəliklər sperma daşıyan kanallarda tıxanmaya səbəb ola bilər.

Sonsuzluğun digər mühüm anadangəlmə səbəbi sperma daşıyan kanalların olmamasıdır. Bu xəstələrin xayalarında sperma istehsalının olduğu və xayadan alınan sperma ilə uşaq sahibi ola bildikləri məlumdur. Əsas odur ki, bu insanlar kistik fibroz adlı genetik xəstəliyin daşıyıcısı ola bilərlər. Əgər ana bu xəstəliyin daşıyıcısıdırsa, uşaqda bu xəstəlik yarana və ölümcül ağciyər xəstəliyinə tutula bilər. Ona görə də bu xəstələrdə ilkin diaqnoz və embrion biopsiyası ilə bu xəstəliyin qarşısını almaq olar. Nəhayət, kişi sonsuzluğunda əhəmiyyətli bir qrup da səbəbi müəyyən edilə bilməyən sonsuzluq qrupudur. Xüsusi müalicə modeli yoxdur. Texnologiya inkişaf etdikcə bunların bəziləri üçün genetik səbəblər ortaya çıxır. Bu qrupda ən təsirli müalicə üsulu köməkçireproduktiv üsullardan istifadə edərək cütlüklərin uşaq sahibi olmasınıtəmin etməkdir.

KİŞİ SONSUZLUĞU HALLARINDA HANSI TESTLƏR EDİLMƏLİDİR?

Bu xəstələrdə ediləcək ilk test sperma analizidir. Bu test həkimə morfologiya adlanan spermanın sayı, hərəkətliliyi və forma xüsusiyyətləri haqqında məlumat verir. Bu mənada təfərrüatlı müayinə çox vacibdir, çünki bu test problemin səbəbini göstərməkdə çox faydalıdır, lakin heç vaxt qəti şəkildə insanın sonsuz və ya fertil olduğunu
söyləmirsə, bu səhvə yol verməməliyik. Sperma sayı 5 milyon/ml altında FSH, LH, Testosteron kimi hormon testləri dəyərlərinə baxmaq lazımdır. Bu hormonlar sperma istehsalını başlatan və saxlayan hormonlar kimi sperma istehsalı funksiyası haqqında məlumat verir. Yenə də aşağı sperma sayı üçün genetik testlərin aparılması vacibdir. Xromosom sayı və struktur pozuntularını, həmçinin sperma istehsalına cavabdeh olan genlərin yerləşdiyi Y xromosomunun mikrodelesiyalarını araşdırmaq lazımdır. Sperma analizində leykosit sayı yüksək olarsa, infeksiya tapıntıları araşdırılaraq antibiotik müalicəsi verilə bilər və ya varikosel ehtimalı qiymətləndirilərək lazım gələrsə müalicə planlaşdırıla bilər. Nadir hallarda spermalarda ciddi deformasiyalar meydana gələndə kişidə xromosom xətası ola biləcəyi düşünülür, spermadakı xromosom xətaları FISH texnikası ilə araşdırılmalıdır. Bu tətbiq mikroinyeksiya üsulu ilə əldə edilən embrionlarda mümkün xromosom pozğunluqları haqqında qabaqcadan məlumat vermək baxımından çox əhəmiyyətlidir.

KİŞİ SONSUZLUĞUNDA TƏTBİQ EDİLƏN MÜALİCƏ ÜSULLARI HANSIDIR?

Kişi sonsuzluğunda vəziyyətdən asılı olaraq cərrahi və ya tibbi (dərman) müalicələr edilə bilər. Kanalların tıxanması vəziyyətində uyğun nahiyələrdə cərrahi çıxarma əməliyyatları edilə bilər, lakin müvəffəqiyyətləri arzu olunan sürətlərdə olmaya bilər. Varikosel müalicəsi də cərrahi müalicədir, uğurlu müalicə üçün mikrocərrahi üsulların tətbiqi əvəzsizdir. Uğur üçün göstərici çox yaxşı müəyyən edilməlidir. Tibbi müalicələr dərman tətbiqləri ilə həyata keçirilir. Onun sahəsi məhduddur. İnfeksiyalarda və testosteron hormon çatışmazlığında müvəffəqiyyətli ola bilər. Bunlardan başqa sperma sayı, hərəkətlilik və deformasiya hallarında empirik müalicələrə ehtiyac var. Bu müalicələrin ən əhəmiyyətlisi antioksidant müalicələr və antiestrogen müalicələridir. Yerində tətbiqlərdə müvəffəqiyyətli ola bilərlər. Sonsuz kişilər üçün sağlam həyattərzinin seçilməsi də sperma istehsalını yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər. Türk hamamı və sauna kimi isti mühitlərdən uzaq durmaq, siqaret, spirtli içki və narkotikdən uzaq durmaq, müntəzəm və yüngül idmanla məşğul olmaq, yemək vərdişlərini dəyişmək:təzə tərəvəz, meyvə və balıq yemək, həddindən artıq heyvan yağı istehlakını azaltmaq (qırmızı ət, qızardılmış yağlı pendir və süd) stressdən uzaqlaşmaq və ya lazımi peşəkar yardım almaq sperma keyfiyyətini və istehsalını yaxşılaşdırmaqdadır. Dəstək almaq üçün antioksidant təsirlərinə görə C və E vitaminləri alınmalıdır. Sink və selenium da sperma istehsalına müsbəttəsir göstərə bilər.